Tan Sri A Samad Ismail. Sejarah Hidup dan Sumbangan

A Samad Ismail bersama keluarga

Abdul Samad Ismail telah dilahirkan pada 24 April 1925 tetapi tarikh lahirnya beliau telah diubah kepada 18 April 1924 oleh ayahnya sendiri disebabkan oleh kemampuan beliau untuk lulus dalam Senior Cambridge dalam usia yang begitu muda. Untuk mengelakkan orang ramai syak mengenai kelulusan dalam Senior Cambridge itu,ayahnya yang merupakan seorang guru besar telah bertindak menukar tarikh kelahiran itu dengan surat sumpah. Ramai daripada penulis dan pengkaji Tan Sri A.Samad Ismail beranggapan bahawa beliau dilahirkan pada 18 April 1924. Tan Sri A.Samad Ismail merupakan anak yang ke-8 daripada 16 orang adik beradik. Bapanya bernama Ismail Shairazi dan ibunya bernama Aida Abdul Majid. Kedua ibu bapanya merupakan keturunan Jawa yang menetap di Singapura. Selepas menamatkan Senior Cambridge pada usia seawal 16 tahun,beliau telah bekerja dengan Utusan Melayu yang pada masa itu di pimpin oleh Rahim Kajai dan juga Yusof Ishak. Beliau mula berkhidmat disini pada tahun 1941. Untuk bekerja disini beliau telah menolak tawaran untuk melanjutkan pelajaran di Sultan Idris Training Collage ( SITC ) untuk dilatih menjadi nazir sekolah-sekolah Melayu. Di sini,beliau telah banyak belajar mengenai kewartawanan dan cara hidup masyarakat Melayu yang moden. Semasa bekerja di Berita Malai,beliau telah berkahwin dengan isterinya iaitu Hamidah Hasan yang berasal dari Pulau Pinang dan pernah menjadi orang bawahannya semasa di Berita Malai. Sejak daripada kecil lagi,A Samad Ismail menyimpan duit untuk membeli akhbar atau majalah atau setidaknya akan membaca akhbar di rumah jirannya. Setiap hari beliau akan diberi wang saku sebanyak 13 sen dan dengan duit itulah beliau akan membeli akhbar atau majalah. Bermula daripada minatnya pada zaman kecilnya ini,telah membentuk peribadinya untuk menjadi seorang wartawan akhbar yang telah memberi sumbangan dan jasa yang besar kepada aktiviti kewartawanan negara.

Kisah Hidup A.Samad Ismail

Kisah hidup A.Samad Ismail boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian iaitu sejak beliau bekerja dengan Utusan Melayu selepas tamat sekolah,bekerja di akhbar Berita Malai semasa zaman perang dan keterlibatan dalam politik. Kisah hidup tokoh kewartawanan ini menarik untuk dikaji oleh masyarakat Malaysia kerana Tan Sri A.Samad Ismail mempunyai pelbagai rintangan dalam menempuhi hidupnya sebelum menjadi seorang yang terkenal dalam lapangan kewartanan di Singapura dan juga di Malaysia.

Bekerja Di Utusan Melayu

Penerbitan akhbar Utusan Melayu ini sebenarnya terbahagi kepada dua peringkat. Utusan Melayu peringkat pertama adalah milik seorang Inggeris yang kemudiannya dijual kepada beberapa orang yang berbangsa Melayu. Akhbar ini terbit dalam lingkungan tahun 1907-1921. Utusan Melayu peringkat awal ini dimiliki oleh William Makepeace yang dijadikan kembar kepada akhbarnya iaitu Singapore Free Press. Kemudian akhbar tersebut telah dibeli oleh Muhammad Yunus Abdullah dengan harga RM 5000. Antara ahli lembaga pengarahnya ialah Haji Muhammad bin Muhammad Hakin,Haji Abdul Kadir bin Abdul Aziz,Iwad Sa dan Muhammad Yunus Abdullah serta William Makepeace sebagai pemegang saham. Namun akhbar ini tidak mampu bertahan lama kerana masalah kewangan yang dihadapi sehingga terpaksa menghentikan operasi pada tahun 1921.

Syarikat Utusan Melayu yang kedua telah ditubuhkan pada tahun 1939. Yusof Ishak dan kawannya dalam Kesatuan Melayu Singapura telah menubuhkan Syarikat Utusan Melayu dan menerbitkan akhbar Utusan Melayu. Uniknya penubuhan akhbar ini ialah ia melalui pungutan derma daripada masyarakat. Ramai wartawan yang hebat telah berkampung dalam akhbar ini antaranya Rahim Kajai dan Ishak Haji Muhammad. Tidak lama daripada penubuhan akhbar ini, A.Samad Ismail telah bekerja di akhbar ini.

Sebenarnya, A Samad Ismail merupakan penerima biasiswa Kesatuan Melayu Singapura. Beliau berkerja dengan Utusan Melayu pun kerana diminta oleh kesatuan tersebut walhal pada awalnya beliau lebih berminat untuk bekerja sebagai kerani yang meraih gaji yang lebih tinggi berbanding dengan gaji seorang wartawan. Semasa awal-awal bekerja di utusan,beliau tidak mendapat gaji langsung tetapi dengan berbekalkan wang diberikan oleh ibu dan kakaknya beliau berbelanja. Pada awalnya,beliau tidak diberi tugasan melainkan hanya pergi mendengar kes mahkamah dan melihat cara penghasilan akhbar itu sahaja. Rahim Kajai amat menitikberatkan kandungan yang terdapat dalam akhbarnya, sehingga jika ada kesalahan yang dilakukan oleh pekerjanya,beliau akan menyumpah dan mencarut kepada pekerja tersebut. Pernah suatu hari, A. Samad Ismail menulis sebuah rencara kira-kira 5 muka surat kemudian diserahkan kepada Rahim Kajai untuk dinilai sebelum disiarkan di Utusan Melayu. Selepas beberapa hari menyerahkan rencana tersebut kepada Rahim Kajai namun masih tiada respon maka beliau pergi berjumpa dengan Rahim Kajai untuk mengetahui mengenai rencana tersebut. Namun Rahim Kajai tanpa membaca  rencana tersebut terus menggumpal dan meludah rencana tersebut sebelum membuang kedalam tong sampah. Sebagai seorang yang amat mementingkan dunia kewartawanan, beliau amat menitik beratkan mengenai nilai sesebuah rencana.

Semasa masyarakat Tanah Melayu sibuk berbicara mengenai kemerdekaan, A Samad Ismail telah memainkan peranan dengan menjadi juru bicara kemerdekaan dan lantang menyuarakan kehendak orang Melayu melalui Utusan Melayu.

A.Samad Ismail telah bertindak berhenti daripada Utusan Melayu pada bulan November 1958 selepas tidak sanggup lagi untuk bekerja di Jakarta. Beliau dihantar ke Jakarta kerana Yusof Ishak mengatakan bahawa Tunku Abdul Rahman tidak mahu beliau bekerja di Kuala Lumpur sedangkan ramai sahabatnya di Utusan Melayu telah berpindah ke pejabat di Kuala Lumpur seperti Usman Awang,Said Zahari,Tajudin Kahar,Salim Kajai,Awam-il-Sarkam dan beberapa orang lagi anggota kanan di pejabat pengarang Utusan Melayu. Pada tahun 1959,Pak Samad telah dilantik untuk menjadi pengarang pertama di Berita Harian.

Berita Malai

Selepas kekalahan British di Tanah Melayu dan Singapura, Jepun telah mengambil alih pemerintahan semenanjung Tanah Melayu dan Singapura dan meletakkannya dibawah pentadbiran tentera. Walaupun dalam keadaan yang masih belum tenang dimana gejala mencuri semakin menjadi-jadi, Jepun tetap meminta Yusof Ishak,Ishak Haji Muhammad untuk terus membuka syarikat akhbar. Yusof Ishak yang mempunyai hubungan baik dengan A.Samad Ismail telah meminta A.Samad Ismail untuk bersamanya membuka syarikat akhbar. Selepas beberapa lama,pada 1 Januari 1943, Jepun telah bertindak menggabungkan Warta Malaya dengan Utusan Melayu yang dikenali sebagai Berita Malai yang diterbitkan dalam tulisan rumi. Dalam Memoir A.Samad Ismail di Singapura,beliau menjelaskan bahawa Jepun menyebarkan dakyah wawasan Timur Raya melalui akhbar ini. Isu-isu yang dibangkitkan sebelum ini seperti takrif Melayu telah tidak dimainkan tetapi akhbar ini masih memainkan peranan penting dalam meniup semangat nasionalis Melayu. Berita Malai banyak memainkan peranan dalam perkembangan sastera Melayu moden dengan menyiarkan sajak dan carpen yang dihasilkan oleh Kesatuan Melayu Muda dan angkatan sasterawan Indonesia.

Berita Malai sudah boleh dikatakan sebagai sebuah akhbar yang lengkap dan mempunyai teknologi yang canggih. Jepun telah bertindak menghimpunkan wartawan daripada pelbagai akhbar untuk bekerja di sini. Antaranya ialah Ibrahim Mahmud ( penyunting di akhbar Warta Malaya ),Mohamed Sallehuddin ( bekas pengarang Majlis ), Othman Kalam ( bekas pengarang Warta Malaya dan beberapa orang lagi.

Yusof Ishak yang tidak mampu menghadapi tekanan Jepun pada masa itu telah bertindak melarikan diri ke Pulau Bintan dan menjadi petani. Ini telah memaksa,A.Samad Ismail menggantikan tempat beliau dalam usia yang begitu muda. Semasa menjadi editor di Berita Malai, perwatakan beliau berubah daripada kebiasaan sehingga dikatakan bahawa beliau seorang yang garang,perengus dan tidak bertimbang rasa. Banyak penulis di Berita Malai yang tersinggung dengan beliau antaranya ialah Said Dahari.

Zaman Selepas Perang

Selepas Jepun menyerah kalah kepada British, orang-orang yang bekerja  dengan Jepun akan didakwa dan A.Samad Ismail tidak terlepas kerana pernah menjadi orang kuat Berita Malai. Beliau telah dipenjarakan di penjara Outram. Beliau telah di siasat oleh Jabatan Perisikan Tentera British dan juga Cawangan Khas ( SB ) . Beliau ditahan kerana dituduh terlibat dalam gerakan menentang kerajaan British dan keterlibatan dengan golongan politik kiri seperti KMM dan KRIS selain daripada beberapa rencana yang dianggap sebagai menentang British.

Keluarga A.Samad Ismail telah mencari seorang peguam India Muslim untuk membela A.Samad Ismail.  Beberapa hujah telah disediakan untuk membela A.Samad Ismail iaitu, beliau hanya menjadi orang suruhan Jepun untuk menulis artikel anti-British dan anti-Amerika kerana ketua sebenarnya ialah seorang Censor Jepun yang mengarah dan menilai penulisan didalam akhbar Berita Malai,Semangat Asia dan Fajar Asia. Selain itu,faktor umur turut dibangkitkan iaitu umur beliau yang masih begitu muda semasa memimpin Berita Malai iaitu sekitar 20 tahun sahaja dan mustahil dengan umur yang sebegitu muda,Jepun akan memberikan kebebasan untuk menulis tajuk rencana. Alasan lain yang diberikan ialah kenapa hanya A.Samad Ismail seorang sahaja yang ditangkap dan kenapa pengarang lain di Berita Malai tidak ditangkap oleh British. Hujah yang diberikan oleh peguam tersebut dikira masuk akal dan beliau dibebeskan tanpa lepas atau dalam istilah Inggeris di sebut sebagai “discharged not amounting to an acquittal”.

A.Samad Ismail atau lebih dikenali masyarakat sebagai Pak Samad pernah di penjara sebanyak 2 kali semasa zaman British dan pada tahun 1976 semasa pemerintahan Tun Hussien Onn beliau sekali lagi dipenjarakan ( ISA ) kerana dituduh bersimpati dengan Komunis. Beliau hanya dibebaskan pada 1981 semasa pemerintahan Dr Mahathir Mohamad.  Beliau ditahan pada 22 Jun 1976 bersama dengan Samani Mohd.Amin yang merupakan penolong editor Berita Harian. Tindakan ISA yang dikenakan keatas beliau ini mungkin disebabkan oleh kebimbangan akan menggugat keamanan negara dan mungkin juga boleh menggugat politik pemerintah. A.Samad Ismail dipetik dalam buku Akhbar Politik dan Politik Akhbar berkata,sistem politik yang terancam samada dari dalam atau luar negara akan mengambil tindakan terhadap kebebasan akhbar untuk mengelakkan rakyat bersuara yang mana boleh menyebabkan sistem politik goyah dan keseluruhan fabric social runtuh dibawah tekanan. 

 Dalam Dunia Politik dan Bahasa

Dalam bidang politik A.Samad Ismail pernah terlibat dengan PAP dan UMNO manakala dalam perjuangan bahasa beliau pernah terlibat secara tidak langsung dengan Angkatan Sasterawan 50 atau ASAS 50 disebabkan bekerja di Utusan Melayu. ASAS 50 ditubuhkan di Singpura pada tahun 1950 merupakan sebuah badan sastera dan bahasa tetapi ASAS 50 juga bertindak untuk menyedarkan orang Melayu mengenai kepentingan politik Melayu. Ia dapatlah dilihat sebangai penerus daripada kebangkitan nasionalis Melayu. ASAS 50 tidaklah disenangi oleh semua pejuang bahasa Melayu di Singapura pada masa itu seperti Majalah Hiboran dan beberapa pejuang bahasa yang lain sehingga menuduh ASAS 50 sebagai munafik,kufur dan murtad. Akhbar Utusan Melayu merupakan akhbar yang membela perjuangan ASAS 50 sehingga menurut A.Samad Ismail, hubungannya dengan mereka yang berada di luar kelompok ASAS 50 terjejas disebabkan masalah aliran.

Selain itu, pada 1947,Pak Samad bersama dengan Abdul Aziz Ishak telah menubuhkan Gerakan Angkatan Muda ( Geram ) yang turut bergabung dalam Pusat Tenaga Rakyat ( PUTERA ) dibawah pimpinan Dr Burhanuddin al Helmi dan AMCJA ( All Malayan People Council of Joint Action ) dibawah pimpinan Tan Cheng Lock. Selain daripada itu,Pak Samad juga pernah menganggotai Anti-British League bersama dengan PB Sharma,JJ Putucheary,Devan Nair dan John Eber.

Penglibatan Pak Samad yang terpenting adalah peranan yang dimainkan oleh beliau untuk menubuhkan People Action Parti atau PAP pada tahun 1954. Lee Kuan Yew merupakan Setiusaha Agong PAP yang pertama. Beliau suka mengumpul para wartawan untuk berdamping dengannya mungkin disebabkan para wartawan ini mampu memberi pengaruh kepadanya. Wartawan yang pertama sekali menyertai Lee Kuan Yew ialah A.Samad Ismail yang pada masa itu baru keluar daripada tahanan. A.Samad Ismail bersama dengan Lim Chin Siong,Dr Toh Chin Chye,Dr Goh Kheng Swee dan Rajaratnam telah menubuhkan PAP. Selain beliau banyak lagi wartawan yang menyertai PAP antaranya ialah Said Zahari. Pada tahun 1956,A.Samad Ismail telah bertindak keluar daripada PAP meninggalkan Lee Kuan Yew. Mengikut surat yang diutus oleh Lee Kuan Yew semasa kematian A.Samad Ismail,Lee Kuan Yew berkata bahawa mereka tidak bertemu sejak tahun 1957 selepas A.Samad Ismail berpindah ke Kuala Lumpur kerana pejabat Utusan Melayu berpindah ke sana.

Pada tahun 1958, iaitu 4 tahun selepas PAP ditubuhkan, A.Samad Ismail menganggotai UMNO di Singapura. Pak Samad telah mengisi boring UMNO untuk cawangan Kampong Melayu pada 6 April 1958. Yuran keahlian UMNO pada masa ini ialah sebanyak $1.90 dimana $ 1 untuk pendaftaran,$0.50 untuk wang pilihanraya UMNO Malaya dan $ 0.40 untuk wang pingat dan kad. Dalam UMNO,A.samad Ismail merupakan salah seorang tokoh yang disegani. Buktinya,pada 14 Disember 1968, pejabat Setiausaha Agong UMNO telah menghantar surat kepada beliau untuk dilantik sebagai Ahli Jawatankuasa Penerangan UMNO Malaysia 1968/1969. Tugas jawatankuasa ini ialah mengkaji dan merancangkan masalah penerangan untuk menghadapi pilihanraya yang akan berlaku.

 Sumbangan

Mengadakan Kursus Kewartawanan

Selepas berpuluh tahun dalam bidang kewartawanan,akhirnya A.Samad Ismail telah berjaya menempa nama dalam bidang ini. Masalah utama kepada wartawan muda pada era pertengahan abad ke-20 ialah kurangnya rujukan mengenai wartawan sekaligus agak sukar untuk melahirkan seorang wartawan yang berjaya. Oleh demikian, sebagai salah seorang perintis dunia kewartawanan, A.Samad Ismail telah bertindak mengadakan kursus kewartawanan kepada golongan yang berjinak untuk menjadi wartawan. Dalam kursus ini,buku Kursus Wartawan adalah antara judul yang paling menarik yang dibentangkan. Buku yang beliau tulis ini adalah kembangan daripada catatan dan nota beliau. Catatan yang terdapat pada buku itu adalah catatan yang dilakukan semasa memberi kursus kewartawan kepada penduduk di Singapura atas anjuran Kaum Ibu Umno di pulau tersebut.

Buku kecil Kursus Wartawan tersebut banyak memberi semangat kepada bakal wartawan kerana banyak memuatkan kisah-kisah penulis kampong yang akhirnya berjaya menjadi penulis terkenal seperti Alias Ali. Buku ini juga memuatkan mengenai cara membuat berita yang mampu untuk menarik minat pembaca untuk membacanya. Yang menariknya, dalam bukunya ini juga turut memuatkan mengenai etika kewartawanan dan boleh dikira antara panduan etika kewartawan yang terawal di Malaya.

 Sumbangan Dalam Dunia Penulisan

Kejayaan terbesar A.Samad Ismail ( Tan Sri ) ialah menjadi ketua pengarang kumpulan New Street Times yang amat berpengaruh. Beliau mengetahui secara mendalam mengenai tokoh politik pada zaman sebelum dan selepas merdeka sehingga membolehkan beliau menulis dengan tajam dalam akhbar mahupun carpen yang dihasilkan. Sepanjang hidup,beliau banyak menghasilkan novel dan carpen untuk bacaan orang ramai. Antara karya yang pernah dihasilkan oleh beliau ialah Kail Panjang Sejengkal ( 1963 ), Patah Sayap Terbang Jua ( 1966 ), Mengasah Bakat ( 1966 ),Kursus Wartawan ( 1966 ), Tembok Tidak Tinggi ( 1967 ), Orang Jauh ( 1967 ), Bimbingan Penulis ( 1967 ), Menduga Lautan Dalam ( 1968 ),Menimba Yang Jernih ( 1968 ), Detik-Detik Cemas ( 1969 ),Orang Lama ( 1969 ),Hussien Zet ( 1970 ),Sutinah ( 1975 ),Memoir A.Samad Ismail di Singapura ( 1993 ),Hud ( 1995 ), Mekar dan Segar ( 1959 ),Karangan Bunga Dari Selatan ( 1963 ),Temasya Tinta ( 1967 ), Mastura ( 1967 ). Selain daripada mengarang banyak karya,beliau merupakan seorang pejuang bahasa yang unggul. Walaupun berpendidikan Inggeris namun beliau tidak sesekali melupakan kepentingan bahasa Melayu. Buktinya, beliau sering menjadi penterjemah kepada tulisan Yusof Ishak yang tidak boleh berbahasa Melayu dengan baik.

Sumbangan Dalam Bidang Intelektual

Profesor David J Banks daripada Universiti Buffalo telah membuat kajian mengenai Pak Samad dari segi karya,pemikiran dan sumbangannya kepada keintelektualan. Pak Samad selain terlibat dalam politik,kewartawanan dan perjuangan memartabatkan bahasa Melayu,beliau juga banyak memnyumbang kepada pemikiran dalam masyarakat Malaysia. Seorang Novelis Amerika yang terkenal iaitu James A Mitchener mengagumi Pak Samad sebagai seorang intelektual Melayu yang terulung. Keintelektualan Pak Samad bukan hanya dikagumi oleh orang luar negara bahkan ahli-ahli akademik didalam negara turut mengagumi beliau sebagai ahli intelektual. Pada tahun 1997, Allahyarham A.Karim Abdullah telah menyelengara sebuah buku yang didedikasikan khas untuk Pak Samad yang bertajuk “Antara Pemikiran A.Samad Ismail” yang mana buku ini memuatkan esei dan tulisan Pak Samad sepanjang tahun 1980-1997 yang meliputi pelbagai aspek seperti kewartawanan,politik,sosial mahupun ekonomi. Keintelektualan Pak Samad anyak dibentuk melalui pengalaman yang bercampur baur sepanjang hidupnya. Bermula daripada seorang biasa yang menjadi wartawan muda, sehingga meminpin akhbar,ditangkap,menubuhkan persatuan dan parti politik sememangnya mematangkan beliau untuk menjadi seorang penulis,pengarang dan wartawan yang hebat. Bekas Naib Canselor UKM pernah berkata bahawa Pak Samad merupakan seorang wartawan yang pintar,intelektual,pemikiran yang tajam,nasionalis tulen,pejuang bahasa,pembimbang yang mana perjuangannya ini begitu kompleks dan tidak akan dilupakan dalam sejarah keintelektualan negara. Ucapan Tan Sri Prof Dr. Abd Hamid Abd Rahman itu dibuat semasa Pak Samad menerima Ijazah Kehormat Doktor Persuratan Melayu pada 1987.

 Sumbangan Dalam Bidang Politik

A.Samad Ismail bukan hanya seorang pejuang bahasa yang hanya tahu menulis dan bekarya sahaja tetapi beliau juga merupakan seorang pejuang yang menuntut kemerdekaan Tanah Melayu. Banyak gerakan politik yang beliau terlibat. Antara yang terpenting ialah menubuhkan PAP atau PETIR bersama dengan beberapa yang lain kemudian menubuhkan Gerakan Angkatan Muda ( GERAM ) yang kemudiannya bergabung dalam komponen PUTERA yang menuntut kemerdekaan Tanah Melayu. Beliau juga pernah menyertai Parti Kebangsaan Melayu Malaya      ( PKMM ) dan kemudiannya menyertai UMNO pada 1958. Perjuangannya dalam UMNO dipandang tinggi apabila dijemput untuk menjadi Jawatankuasa Penerangan UMNO Malaysia. Banyak jasa yang ditaburkan oleh beliau sepanjang hidup kearah perjuangan memartabatkan bahasa dan bangsa dan perjuangan untuk memerdekan Malaya.