Sejarah Negara Besut

Papan Tanda Masjid Kampung Raja 

Untuk menjelaskan mengenai daerah Besut secara jelas adalah sesuatu yang agak mustahil. Ini kerana kurangnya sumber yang menerangkan mengenai daerah ini melainkan hanya beberapa sumber seperti penulisan Hikayat Abdullah Munsyi dalam Pelayaran Abdullah ke Kelantan juga kitab karangan seorang Bugis iaitu Raja Ali Haji yang bertajuk Tuhfat al Nafis serta juga sumber-sumber lisan daripada masyarakat tempatan.

Asal-Usul Nama Besut.

Besut bukanlah perkataan dielek yang digunakan oleh masyarakat tempatan. Oleh itu, Besut kemungkinan Besar tidak merujuk kepada sesuatu peristiwa atau tanda tempat seperti Kg Pengkalan Kastam, Kg Raja yang jelas menunjukkan tanda sesuatu tempat. Oleh itu, ada beberapa pendapat yang menyatakan bagaimana Besut mendapat nama. Sumber pertama menyatakan bahawa nama Besut diperolehi daripada perkataan Siam iaitu Be bermaksud “ daerah” dan Sut bermaksud “ yang jauh”. Dikatakan bahawa pada masa ini, Besut merupakan sebuah daerah dibawah naungan kerajaan Siam. Sebuah daerah yang jauh mungkin merujuk kepada jauhnya daerah ini daripada pusat pengtadbiran Siam yang berada di Bangkok. Namun sumber ini masih boleh diperdebatkan lagi. pertama sekali dalam sumber ini tidak menyatakan secara jelas bilakah jangkasamasa dan waktu pentadbiran Siam keatas Besut. Dan bagaimana Siam boleh menguasai Besut sedangkan beberapa negeri di utara Besut  masih  merupakan negeri yang merdeka seperti Patani sekurang-kurangnya sehingga abad ke-19.

Pendapat kedua pula menyatakan nama Besut diperoleh daripada nama seorang ketua suku kaum Pangan yang bernama Besut.  Suku kaum tersebut dikenali sebagai suku kaum Sakai yang telah mendiami kawasan Besut lebih awal sebelum kedatangan en Latif. Besut telah dating dan mendiami kawasan ini selepas Raja Sang Nyanya yang merupakan seorang lanun yang kejam dan zalim meninggal dunia.

Dalam catatan Abdullah Munsyi dan Tuhfat al Nafis pula menyatakan mengenai kisah en Latif yang telah membeli daerah ini dengan segantang mata kail dan permata. Dikisahkan bahawa Cik Latif merupakan seorang saudagar yang sering berulang alik dari Patani untuk menjalankan kegiatan jual beli. Beliau dikatakan berasal daripada Sumatera Indonesia. Dengan menawarkan segantang mata kail dan permata, orang Pangan daripada suku Sakai tersebut telah diminta untuk berpindah daripada situ. Dengan itu, Besut dan pengikutnya telah mudik ke Teluk Bida dan dikatakan mendiami kawasan Hulu Besut sekarang ini. Dengan itu, Cik Latif dan pengikutnya telah membina petempatan dikawasan Sungai Besut dan memberi nama kawasan tersebut Palembang mungkin disebabkan tempat asal beliau ataupun kawasan tersebut seperti Palembang di Sumatera. Palembang telah dijadikan pusat pentadbiran pertama di Besut sebelum Kampung Raja.

Selepas Cik Latif meninggal dunia, Palembang pada masa itu telah menghadapi ancaman lanun yang serius. Pemerintah ketika itu iaitu Cik Kamat telah gagal menyelesaikan masalah tersebut sehingga beliau terpaksa untuk meminta bantuan kerajaan Terengganu untuk menumpaskan lanun di kawasan perairan Palembang pada masa itu. Sultan Mansur 1 ( 1726-1793 ) telah menghantar anak baginda iaitu Tengku Kadir sebagai panglima untuk menghapuskan lanun di kawasan tersebut.Tengku Kadir telah berjaya dalam peperangan tersebut yang mana telah memaksa lanun untuk meninggalkan kawasan Palembang ke kawasan Pulau Perhentian. Tengku Kadir telah dilantik oleh Baginda Sultan Terengganu sebagai pemerintah di kawasan Besut dan Cik Kamat telah dilantik menjadi Orang Besar Besut dan diberikan kawasan Pulau Rhu.  Sepanjang pemerintahan Tengku Kadir beliau telah cuba memperkuatan lagi pertahanan di kawasan ini dengan membina benteng-benteng dikawasan sekitar Sungai Besut dan kawasan sekitar Kota Palembang. Baginda telah memindahkan kawasan pentadbiran dan juga mendiami kawasan yang dikenali sehingga sekarang sebagai Kampung Raja.

Membebaskan Diri Dari Pengaruh Terengganu

Selepas kemangkatan Tengku Kadir, Tengku Ali telah dilantik sebagai pemerintah seterusnya. Tengku Ali pada masa itu telah cuba untuk membebaskan Besut dari pengaruh Terengganu yang dikenali sebagai Perang Besut. Tengku Ali telah bertindak secara sulit untuk memerdekakan Besut dengan cuba mendapat bantuan daripada Kelantan. Beliau telah melakukan pemberontakan keatas Kerajaan Terengganu di Kuala Terengganu pada tahun 1876. Tindakan ini diambil apabila Sultan Omar pada masa itu telah mengawal secara langsung Negeri Besut sehingga minimbulkan rasa tidak puas hati Tengku Ali. Semasa upacara perlantikan Tengku Ahmad sebagai Yam Tuan Muda Terengganu, Tengku Ali tidak hadir dalam majlis tersebut sehingga baginda menghantar rombongan ke Besut dan mendapati Tengku Ali sedang mengumpul kekuatan untuk melakukan pemberontakan dengan bantuan Kelantan. Dengan itu baginda telah menghantar surat kepada kerajaan Singgora, Siam dan Kelantan untuk tidak campur tangan dalam urusan hal-ehwal tanah jajahan Terengganu. Baginda juga telah menyediakan angkatan tentera seramai 8000 orang untuk menyerang Besut dari jalan laut.

Tengku Ali telah melarikan diri ke Kelantan. Dengan itu, Sultan Terengganu telah melantik Tengku Ngah sebagai pemerintah di Kampung Raja. Selepas berlakunya krisis meruncing di Besut antara Tengku Ngah dan Tengku Muda di Kampung Lampu maka Tengku Ngah telah menyerahkan pemerintahannya kepada adiknya Tengku Chik Haji. Bagi menyelesaikan kemelut ini, Sultan telah turun sendiri dan melantik Tengku Chik Haji sebagai Raja Besut kerana kedudukan Kampung Raja yang seperti matahari naik. Tengku Ngah merupakan Raja Terakhir Besut dan baginda telah meneruskan legasi Tengku Chik Haji. Baginda telah mangkat selepas 19 tahun memerintah iaitu pada tahun 1899. Selepas itu, Besut telah diperintah oleh pesuruhjaya yang dilantik oleh Sultan Terengganu.

Benarkan Besut Pernah Berada Di Bawah Kelantan?

Cerita rakyat banyak menyebut bahawa Besut pada mulanya merupakan wilayah Kelantan. Selapas Sultan Kelantan kalah judi maka Besut telah diserahkan kepada Terengganu. Cerita rakyat ini bukan hanya tersebut di kawasan Terengganu dan Kelantan sahaja namun saya pernah mendengar cerita ini daripada orang yang luar daripada Kelantan dan Terengganu bahkan ada pensyarah jabatan Sejarah Upsi sendiri yang berpendapat demikian. Sehingga sekarang saya tidak menemukan peristiwa laga ayam sebagaimana yang dimaksudkan itu.

Namun kisah laga ayam tersebut pernah berlaku semasa pemerintahan Sultan Mansor Terengganu yang juga dikenali sebagai Tun Dalam. Pertandingan laga ayam ini antara baginda dengan orang Bugis dan mempertaruhkan sebahagian daripada negeri Terengganu. Baginda Sultan Mansor amat membenci Bugis kerana Bugis telah menguasai pemerintahan Johor pada masa itu dibawah Sultan Sulaiman Badrol Alam Syah. Sultan Sulaiman Badrol Alam Syah merupakan ayah ipar kepada Sultan Mansor. Semasa pertandingan laga ayam itu, ayam Sultan Terengganu telah mengalami kekalahan dan Besut telah diserahkan kepada Bugis. Semasa Long Yunus ( pewaris raja Kelantan yang diabaikan, namun kemudian menjadi raja Kelantan juga ) dan Long Ghafar dating ke Besut, beliau berdua berasa sedih kerana Besut telah jatuh kepada Bugis. Oleh itu dalam senyap-senyap mereka berdua telah berpakat untuk sekali lagi laga ayam dengan Bugis dengan taruhannya ialah Besut.,Kali ini mereka berdua berjaya mengalahkan Bugis dan Besut sekali lagi di serahkan kepada Terengganu. Kisah kedua menyebut bahawa Sultan Terengganu telah meminta ayam sabung Long Yunus yang terkenal hebat itu. Long Yunus telah membantu Terengganu sebagai membalas jasa Terengganu kerana menolongnya merampas kembali takhtha Kelantan.

Melalui peristiwa ini, dapatlah dirungkaikan bahawa Besut tidak pernah berada dibawah kerajaan Kelantan bahkan hanya dibawah pengaruh Terengganu sehinggalah sekarang. Cerita-cerita yang tersebar dalam kalangan masyarakat itu kemungkinan merupakan salah faham dalam kalangan masyarakat dalam menentukan hakikat sejarah. Mungkin disebabkan Long Yunus yang mengalahkan Bugis maka penduduk dan masyarakat pada masa itu menganggap Besut telah berada dibawah Kelantan dan cerita ini telah diperturunkan dari generasi ke generasi sehingga cerita ini seolah-olah menjadi fakta sejarah….